Psicólogo en Santiago de Compostela – Rodrigo Conde Miguélez | Terapia y Orientación Psicológica

Hai un río baixo Santiago que poucos coñecen. Ou mais ben, todos saben del mais non sempre reparan. Non leva auga, leva historias. Din que cando alguén se asoma ao seu leito de pedra, pode escoitar os nomes que nunca se pronunciaron en voz alta e sentir cómo a corrente leva e trae lembranzas coma follas de carballo.

Moitas veces imaxinei ese río percorrendo a cidade, cada vez por sitios distintos: ululando baixo a praza da Quintana preto á lenda da sombra do peregrin, na praza de mazarelos, de súpeto, nunha ensoñación diurna. Os relatos que nos contamos a nos mesmos, son como ríos heraclitianos, ou mais ben como ríos nietzchianos- se tal existira? Todo cambia, ou as cousas volven unha e outra vez?

Cando chega un paciente á consulta é coma se abrise unha pequena porta a ese río. Vén coa expectativa de deter a corrente ou desviar o seu curso. Pero o primeiro que nos decatamos xuntos, é de que o río nunca para. O río fala. Así que unha das primeiras cousas a investigar entre ambos formulase coa pregunta de como é que podemos relacionarnos con este río, como podemos facer para saber que é o que trae para nós. Quizais algo noso sabido mais non pensado? Todo comeza por sentarse á súa beira.

1. O cambio non pide permiso: identidades en movemento

Algún autores propoñen que o eu é performativo: é dicir, facémolo a cada paso, cada vez que falamos, calamos ou respiramos ante outro. Mais, que paradoxo aparece cando o noso corpo quere bailar a un novo ritmo e a mente insiste nun valse aprendido dende fai tempo? Cando queremos cambiar mais hai cousas que o impiden.

Podemos pensar isto como a tensión entre «mesmidade» e «ipseidade»: o que garante continuidade e o que nos pide aventura. Todos agochamos esa especie de desexo. Sen esa tensión, dicía, non hai relato vivo. Na terapia adoitamos acompañar o momento no que o relato vello aperta demasiado e cómpre afrouxar un botón para poder respirar. Mais como seguir esa tensión? Que é o que pasa nese cruce de camiños que está nas beiras da nosa identidade.

2. O medo razoable a perderse (e a posibilidade de atoparse)

Na modernidade líquida, que é unha idea para pensar os nosos tempos, todo cambia tan axiña que sentimos vértixe. Mais non aquela nacida dun desexo oculto a tirarse, como diría o poeta. Se non unha vértixe que brota das modificacións do terreo social no que vivimos. O que ata fai pouco estruturaba a identidade esváese, e os suxeitos, como os versos lorquianos, quedamos aterecidos nunha beira da identidade, nun esforzo:

¡Qué esfuerzo del caballo por ser perro!

¡Qué esfuerzo del perro por ser golondrina!

A resistencia ao cambio adoita ser, antes que nada, un intento de agarrarse a algo firme. Unha necesidade dalgún tipo. Isto é o que compre observar e respetar en terapia antes de ponerse a «facer», a dar solucións, «consellos». É un respeto pola outra persoa, un coidado, por mais que queramos axudar. As defensas existen por algo. Todos habitamos lugares, emocións, relatos, mesmo se son imperfectos, por algo. Pero se o que nos sirve de firme é unha identidade que nos estrangula, entón a seguridade convértese en gaiola.

Annie Ernaux escribe que lembrar non é conxelar o pasado, senón devolverlle o seu fluxo. Reescribir? A escritora atrévese a meterse nas augas lamacentas da memoria familiar, consciente de que sairá mollada, mais máis verdadeira. Dicía alguén que quen non se perde nunca está irremediableente perdido. Por iso, as situacións que nos levan a consulta queremos que sexan aproveitables.

3. Entre o mel e o allo: historias que cheiran distinto segundo quen as conte

Unha vez unha paciente dixo: «Na miña casa, había risas obligatorias e tristezas clandestinas «. Quizais quixo dicir que había emocións permitidas e outras prohibidas. A súa casa estaba chea de frases de alento, e isto para ela supoñía un conflito, unha metáfora de algo ao que era difícil poñerlle nome, comprender. Algo que ela sinte con sensación de agarimo, fidelidade, mais malestar.

Kundera nun dos seus libros fala da necesidade de devushkinizar os personaxes, refiríndose ao personaxe de Dostoyevsky  que é fixo, inmutable. O que propón é que compre deixar de dramatizar coas palabras e gramáticas heredadas e atopar o sabor auténtico da propia vida, sexa doce como mel ou intenso como allo.

Na consulta buscamos ese sabor. Non se trata de redactar unha biografía oficial. Interésanos a contrabiografía: o que se ocultou para encaixar, o que se silenciou para non molestar, o que se ridiculizou para sobrevivir.

Un interludio borgiano

No relato de Borges El traidor y el héroe o narrador descobre que o seu antepasado, celebrado como mártir da independencia irlandesa, foi en realidade un traidor que pactou co inimigo. Frente ao dilema de revelar a verdade ou preservar o mito que une a comunidade, decide manter o relato heroico. O segredo converte o pasado nunha construcción necesaria: unha lenda que sostén a identidade colectiva, mesmo á custa da verdade histórica.

Ese conto ilumina a consulta: ás veces protexemos un mito familiar para non desintegrar o sentido de pertenza. Esta protección do mito non resulta tan clara sen embargo. Moitas veces simplemente non nos damos conta e participamos del. Pois en realidade os mitos para funcionar fannos danzar con eles nos ritos, nas experiencias cotiás, nese pasado ausente-presente, que se vivencia no día a día. Os segredos, o non dito, as historias que non foron elaboradas por doorosas e quizais están dalgunha maneira agardando ser descubertas por nós.

Cambiar pode implicar derrubar unha estatua interior, pero tamén crear outro relato que nos faga vivir sen mentirnos. Revelar ou ocultar? En terapia non hai resposta estándar: importa que versión da historia nos permite respirar con máis verdade.

4. A ensoñación compartida: navegando sen mapa

Ás veces na terapia sucede como o momento máxico no que terapeuta e paciente é como se soñaran xuntos. Non é fantasía, é un laboratorio de mundos posibles. Alí, o cambio non vén por decreto, senón porque se albisca outra beira do río, unha na que a vida se anuncia con máis vitalidade, mais aberta.

O segredo é non ter presa, é como lembrar que a luz da mañá non forza a noite a irse: simplemente sucede.

5. Conclusión: cal é a verdade dun río?

Se o río interior nunca se detén, quizais cambiar sexa aprender a escoitar os seus cantos no devalar entre os croios. Nin represalo nin deixarse afogar, senón navegar. Porque, como dicía o meu estimado John Berger nunha entrada anterior, hai relatos que nos desvelan e relatos que nos encerran; e no medio estamos nós, decidindo cal escribimos mañá

---

📚 Referencias

• Bauman, Z. (2000). Modernidad Líquida. Polity Press.
• Butler, J. (1990). El género en disputa. Routledge.
• Ernaux, A. (2008). Les Années / The Years. Fitzcarraldo.
• Kundera, M. (1986). El arte de la novela. Faber & Faber.
• Ogden, T. H. (1992). La matriz de la mente. Jason Aronson.
• Ricoeur, P. (1991). Uno mismo como otro. University of Chicago Press.
• Berger, J. (1984). El cuaderno de Bento. Pantheon Books.
• Gondar, M. (184) Crítica da razón galega. Entre o nos mesmos e o nos outros. Galaxia editorial.