Psicólogo en Santiago de Compostela – Rodrigo Conde Miguélez | Terapia y Orientación Psicológica

Había unha muller, chamémola Rosalía, que chegou á consulta un luns de choiva, cun sorriso afiado e unha voz que repiqueteaba entre a ironía e a tristeza tanto como as gotas de choiva nos cristais da fiestra. Dixo que viña porque o seu mozo a acusaba de non querelo dabondo. Ela, que me contaba como o coidaba, que o escoitaba, que o esperaba sempre… Agora dúbidaba de todo. El vía egoísmo alí onde ela só sentía esgotamento, altruismo.

«Non sei se o problema é que eu non dou máis… ou que el non pode ver o que teño para dar», dixo, mirando a fiestra coas pestanas molladas pola choiva ou por outra cousa.

Proxección: ver no outro o que non aceptamos en nós

O que lles pasaba a Rosalía e ao seu mozo non era raro. Segundo Melanie Klein, un dos mecanismos de defensa máis primarios é a proxección: depositamos no outro aquilo que non queremos ver en nós mesmos. O que nos molesta, nos asusta ou nos doe pode aparecer, coma un espello deformado e nítido, no rostro da persoa que temos máis preto.

Asi, alguén que se sente culpable por non saber amar ou por esganar a relación, pode acusar o outro de ser insensible. Quen teme non ser suficiente pode ver no outro un xuíz implacable. A relación convértese entón nun escenario onde se representa unha peza escrita polo azougue da nosa mente. Aquelo que está no máis profundo dos nosos desexos e temores e como unha miraxe, parece claro no horizonte.

A intersubxectividade: non hai só un suxeito

Jessica Benjamin propuxo unha idea fermosa: que no amor maduro hai dous suxeitos. Dous «eus» que se recoñecen como distintos, pero vinculados. Isto semella obvio, pero non o é. Moitas relacións funcionan como un monólogo en dous corpos, onde un fala e o outro reacciona, mais ninguén escoita de verdade.

Benjamin chama a isto «a loita por o recoñecemento»: cada quen quere ser visto, comprendido, validado, pero iso só pode pasar cando se acepta que o outro non é unha pantalla para as nosas imaxes internas. Cando Rosalía dixo «el non ve o que teño para dar», quizais estaba a dicir que se sentía tratada como un reflexo, non como unha presenza. Aínda que tampouco era moi claro aquelo que era esperaba ver reflectido, onde estaba ou que era esa presenta á que ela se refería.

A revelación silenciosa: Bollas e o que sabemos pero non pensamos

Christopher Bollas escribiu que moitas das nosas experiencias emocionais máis profundas non se pensan, pero sí se vivencian. Chámaas «o sabido non pensado» (unthought known). Están feitas de recordos implícitos, de tons de voz, de silencios da infancia, de ausencias sentidas pero nunca nomeadas.

Este material conforma parte do que Bollas chama o eu verdadeiro. Este eu on é unha esencia fixa, senón un núcleo de experiencia viva que, moitas veces, foi ignorado ou abafado por demandas externas, por presións de adaptación.

Para que este eu verdadeiro emerxa, segundo Bollas, fan falta certas condicións: un espazo seguro, unha relación onde non se impoña sentido, senón que se permita que o sentido vaia nacendo. É necesario entre outras cousas un terapeuta que non reforce o «eu falso» (o que se tivo que adaptar, o que agrada) senón que convide, sen presión, a que emerxa algo máis propio, aínda que chegue aos poucos.

Cando Rosalía se emocionaba sen saber por que ao falar da frialdade do seu mozo, quizais estaba a tocar cun fío invisible algunha experiencia pasada onde aprendera que amar era igual a esperar. E esperar.

A terapia, dicía Bollas, é o espazo onde esas vivencias poden emerxer. Non porque se descubran de golpe, senón porque se rozan, se intúen, se deixan sentir. E cando iso pasa algo cambia. Non é só un recordo, non se trata só de recordar: é unha reconexión con algo íntimo, fundacional. E iso pasa non só a través do que se vai deconstruindo dos relatos das nosas vidas, senón coa experiencia viva de estar co terapeuta na consulta. Do uso que se fai do terapeuta- pero isto xa é outro conto.

Ahmed e a incomodidade que fala

Sara Ahmed escribiu sobre o «malestar» como unha forma de sabedoría emocional. Cando algo nos incomoda, cando sentimos un malestar que non encaixa con palabras, quizais estamos en presenza dun límite, dunha verdade que emerxe entre fisuras, por así dicilo dunha «pantasma» do pasado que nos cautiva e que ten algo que dicir para nós. Ainda que polo momento non sexa audible.

Rosalía sentíase culpable por estar cansa. Esa culpa era a incomodidade que a traía á consulta. Non era ela quen fallaba: era o papel que se esperaba dela, que non encaixaba xa co seu corpo, co seu querer, coa súa verdade.

Un encontro real: amar sen espellos

Rosalía empezou a lembrar situacións pequenas. A forma na que seu pai calaba cando ela falaba. Como a súa nai sorría para que todo parecese normal. E entendeu que non aprendera a confiar, porque nunca fora «seguro» facelo. Que o amor era, para ela, un risco, a posibilidade de que o outro cando se necesita desapareza.

Pouco a pouco, as proxeccións foron recolléndose. Non para culpabilizarse, senón para comprendelas. O que parecía do outro, era dela. Pero agora podía miralo, falalo, darlle nome.

Un día, Rosalía dixo: «Sinto que por fin podo miralo sen medo a que a súa mirada me rompa». Referíase ao seu mozo, pero quizais falaba do seu espello interior. Ver ao outro sen que sexa un escenario para os nosos traumas é, como dicía Winnicott, recoñecer que sobreviviu á nosa destrución simbólica, e disto emerxe algo real, unha presencia real. Alguén que é algo mais que un manoxo de proxeccións, co que por fin nos podemos relacionar e romper os guións fixos que actuaban en nós.

Conclusión: o que queda despois do espello

As relacións son espellos, si. Pero o traballo emocional consiste en saber cando estamos vendo ao outro e cando só nos estamos mirando a nós mesmos. A terapia axuda a quitar o vaho deses espellos, a ver con máis nitidez e, sobre todo, con máis humildade.

Clara aprendeu a dicir non sen medo, a deixar espazo para si mesma, a darse conta tamén das propias proxeccións. E quizais, nese xesto pequeno, empezou a amar doutra maneira. Non porque deixase de destruír ao outro na súa fantasía, senón porque deixou de temer que o outro desaparecese por iso.

---