«Catro cousas hai no mundo
que revolven o sentido,
amar e non ser amado
querer e non ser querido».
‘Catro Cousas’, Caamaño&Ameixeiras y Rodrigo Cuevas
Hai domingos que veñen do pasado. Ese día, Elena colleu a bicicleta e cruzou a cidade mentres o vento do mar batía nos cristais dos semáforos e chovía, afiadamente, e no interior dalgún coche ocorría algunha escena como a do filme as Pontes de Madison. O sal mareiro lle proía nos beizos coma un aviso. Ía decidida. Prometera que non volvería escribirlle ao seu ex. Aquel capítulo estaba pechado. Ou iso cría.
Pero no paseo de Samil todo volvía: a memoria, a melodía dunha canción antiga, o devalar do sol no horizonte como una torada de limón, o corpo que lembraba o tacto. E tamén unha frase da súa terapeuta:
“Elena, move o corpo cara o que valoras, aínda que o medo veña ao teu carón.”
Pedalou.
Uns metros.
E logo parou.
Porque dentro dela falaba outra voz. Non viña da razón, senón da Ferida. Dese cabalo negro lorquiano que coñece o camiño (1). Dicía: “Se cambias, se o esqueces, se realmente pasas páxina… quen serás ti entón?” Cambiar sería entón traicionar ese idioma íntimo? En que consistía esa dúbida impensable que se lle formulaba como nun oráculo?
As promesas que non sempre queren cumprirse
Querer cambiar é un dos verbos máis repetidos nas sesións de terapia e nos manuais. Ao fin e ao cabo ese sería unha das fins da terapia. Pero cambiar é tamén un verbo tramposo. Dicímolo, si. Con convicción, incluso. Con gravidade. Pero ás veces ese desexo non é para cambiar, senón para consolarnos coa idea de que poderiamos facelo. Eis o adagio paradoxal, que «todo cambie para que nada cambie» (El gatopardo).
Un psicólogo inglés, Adam Phillips, dixo unha vez que soñar co cambio pode ser unha forma de non cambiar nada. É coma se mirásemos postais dunha vida distinta pegadas na neveira: lugares aos que nunca viaxamos, pero que nos fan compañía abrindo un oco na coitidianeidade impertinente.
E o certo é que moitas das cousas que queremos deixar atrás tamén nos sosteñen. Unha dor por exemplo, pode funcionar como un anaco de identidade, como un vínculo con persoas e lugares pasados. Se a solto, ¿quen son eu sen ela? ¿a quen traiciono, sobrevivo, ou deixo atrás?
Medos con raíces fondas
Cambiar é como cortar unha póla. Nunca se sabe se do corte prenderá unha flor ou quedará só a ferida.
As personas en ocasións parecen bloqueadas. Como Elena, que di que quere esquecer, avanzar, empezar de novo… pero algo a suxeita. Algo dentro.
Non é falta de vontade. Non é debilidade. É que ás veces a nosa historia está tan pegada a certos sentimentos –mesmo se doeron– que soltalos sería como perder o mapa da infancia(2). Hai persoas que non deixan de comer porque ese sabor é o último que lles queda dunha avoa xa morta. Outras que non soltan un amor que fere porque, aínda ferindo, é o único lugar onde se sentiron vistas, ou forons elas mesmas. Ou tal vez porque é o lugar que atoparon ata agora para revivir algo antigo que queren solucionar.
Cambiar, entón, non é unha porta que se abre. É unha conversa longa co medo. Ca raicilla do grito, como dicía Federico (3). Unha heteroglosia emocional. Aprender a falar unha lingua nova sen esquecer a vella, pero como en tensión dialéctica: como se se dixera, eu conteño multitudes. Xa se sabe que destes berros e choros de París (4) nace a novela na modernidade. E a novela tal vez sexa a mellor metáfora da vida. E ao revés. Unha longa e aberta conversa coa vida mais que unha resposta clara á mesma.
Cando apuramos tanto que nos perdemos
Elena chegou á seguinte sesión con deberes feitos. Traía unha lista: saír do grupo de WhatsApp, borrar o contacto, bloquear as redes, apuntarse ao ximnasio, facer novas amizades. “Quero cambiar”, dicía. Pero tiña présa. Moita présa.
O terapeuta sentiu de repente algo semellante ao que se sente cando un coche se pon en marcha sen mirar polos espellos. Detrás dese entusiasmo había algo que non se estaba contando. Ese algo pode que tivera algo de temerario, de fuxida mais que de avance.
Podería ter seguido o xogo: aplaudir o plan, dar máis tarefas, poñer obxectivos. Pero detívose intentando formular eso que parecía que pasaba entre os dous nese momento da terapia. E preguntou:
—E se, en lugar de correr, escoitamos se hai algunha parte de ti que aínda quere mirar atrás? se hai algo que se acocha detrás desa claridade (xa se sabe que o demo cega co seu exceso de luz) e que parece que me empurra tamén a reafirmar a túa idea de avance.
Porque ás veces en terapia tamén se crea un pacto silencioso: facer cousas para sentir que se avanza, para tranquilizar a terapeuta e cliente, sen pararse a preguntar se esas cousas nacen da comprensión ou da fuxida. E iso, por máis benintencionado que sexa, pode facer dano. Algunhas veces corresponder unha demanda psicolóxica por medio de ferramentas, de listas, de accións, é non elaborar o que está pasando e se produce unha colusión: terapeuta e paciente «compañeiros no crime» do que sucede entre bambolinas e está sen elaborar.
A arte de recolocar os anacos
O cambio non sempre é romper co que fomos, e moitas veces para tirar cara adiante hai que recuperar cousas. As raíces importan, dicíalle a vella monxa a Jep Gambardella nun momento epifánico da película a Grande Belezza. Así, ás veces cambiar é máis ben como facer un mosaico, como eses trencadís de Gaudí feitos con cachiños rotos. Non se tiran as pezas vellas. Recolócanse. E a figura que sae de aí conta unha nova historia.
Cando Elena volveu pedalear, xa non o fixo para escapar da dor. Fixérao para moverse cara ao que realmente quería: recuperar a súa voz, os seus soños, a súa alegría, que levaba tempo gardados nun caixón de culpabilidade. Integraba a memoria co vento, dous inmmateriais poderosos fronte ao material visible e cecais superficial ás veces do facer, do aparentar ir para adiante.
Ese día escribiu, si, pero non ao ex. Escribiu á súa mellor amiga. E foron só dúas liñas:
“Hoxe din unha volta pola miña vida. Seguimos pedalando?”
E ti, que parte de ti pide quedar? Que parte pide cambiar?
Quizais ti tamén te atopes aí, entre a voz que che di “xa é hora de soltar” e a que che di “non estou preparada”. Está ben. Non hai reloxo para isto.
Pero podes comezar por mirar con curiosidade esa parte túa que resiste. E Facerlle preguntas, como dicía Milan Kundera que a novela aprehende o mundo: Que estás a protexer? Que medo estás a nomear sen dicilo? Se deixases de sentir isto… que historia perderías-recuperarías?
E despois, sen présa, sen empurróns, podes dar unha primeira pedalada. A máis pequena. A máis túa.
Se queres, podes contar a túa historia nos comentarios ou enviarme un privado. Quizais descubras que non pedaleas soa ou so.
E recorda que moitas veces necesitamos a un outro para pensar, para ensoñar, moitas veces fan «falta dous para a ensoñación«. Eu te convido.
Referencias:
- (1) García Lorca, F. Bodas de sangre: “Y cuando te vi de lejos me eché en los ojos arena. Pero montaba a caballo y el caballo iba a tu puerta.”
- (2) García Lorca, F. Tu infancia en Menton. “Sí, tu niñez ya fábula de fuentes.”
- (3) García Lorca, F. Poeta en Nueva York, “Nocturno del hueco”: “la raicilla del grito”.
- (4) Bajtín, M. (1987). La poética de la novela. Fondo de Cultura Económica
- Grosz, S. (2013). The examined life: How we lose and find ourselves. London: Vintage.
- Phillips, A. (2015). On wanting to change. New York: Farrar, Straus and Giroux.
- Winnicott, D. W. (1965). The maturational processes and the facilitating environment. London: Hogarth Press.
- Fonagy, P., Gergely, G., Jurist, E. L., & Target, M. (2002). Affect regulation, mentalization, and the development of the self. New York: Other Press.
- Fonagy, P. et al. (2017). Mentalizing in clinical practice (2nd ed.). Washington, DC: American Psychiatric Publishing.
“The Giantess (The Guardian of the Egg)” de Leonora Carrington. Imaxe publicada en Seven Circumstances baixo licenza Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 2.0 Generic License. Fonte: Seven Circumstances.
Psicólogo en Santiago de Compostela - Rodrigo Conde Miguélez | Terapia y Orientación Psicológica 
Deja un comentario